Қазіргі қоғамда адамдар достарымен жеке өмір, қорқыныш, психологиялық мәселелер және басқа да тақырыптарды еркін талқылай алады. Бірақ ақша туралы айту көпшілікке қиын, өйткені қаржылық сауаттылықтың нақты нені білдіретінін бәрі бірдей түсіне бермейді. Кейбіреулер табысының аздығынан ұялады, ал кейбіреулер керісінше, табысының көптігінен өзін ыңғайсыз сезінеді. Қаржылық жағдайыңызды басқаларға айтасыз ба, жоқ па – бұл өз таңдауыңыз, бірақ ең бастысы – ақшаны үнемдеуді, көбейтуді және дұрыс пайдалануды білу маңызды. Жыл соңына дейін орындауға болатын негізгі қадамдар:
Қаржылық сауаттылықты үйреніңіз
Қаржылық сауаттылықты меңгеру үшін алдымен негізгі терминдерді түсінуден бастаңыз. Көптеген мамандар күрделі сөздерді қолдана отырып, өздерін ақылдырақ көрсеткісі келеді, бірақ қаржы әлемінен алыс адамдар үшін мұндай терминдер түсініксіз болуы мүмкін. Өзіңізге апта немесе ай сайын жаңа қаржылық терминдерді үйренуді әдетке айналдырыңыз. Біраз уақыттан кейін ақшаға қатысты сұрақтарда жақсырақ түсінікке ие боласыз.
Бюджетіңізді бақылаңыз
Ақша есепті жақсы көреді, ал қаржылық сауаттылық – бұл ең алдымен бақылау. Егер кіріс пен шығысты өзіңіз жазып отыру қиын болса, смартфонға арнайы қосымша жүктеп алыңыз – ол сіз үшін бәрін тіркеп отырады. Мұндай қосымшалар көбіне ақша жинауға көмектеседі, бұл қаражатты кейін жөндеу жұмыстарына, саяхатқа немесе тиімді инвестицияға жұмсауға болады.
Жай ғана жинақ шоттарымен шектелмеңіз
Мысалы, ақшаңызды 2%-дық пайыздық мөлшерлемесі бар жинақ шотында сақтап отырсыз делік. Егер инфляция деңгейі 10% болса, сіз табыс таппайсыз, керісінше 8% жоғалтасыз. Сондықтан қаражатыңызды пайдалануға шектеу қоймайтын банктерді таңдаңыз. Қазақстанның қаржы институттары инфляцияны төмен деңгейде ұстап тұруға тырысады, бірақ бұл әрдайым мүмкін бола бермейді. Сол себепті ақшаны басқару мүмкіндігі сіздің қолыңызда болуы керек.
Салықтарды естен шығармаңыз
Салық жүйесін түсіну өте маңызды. Сіз қанша салық төлейтініңізді және оның қайда жұмсалатынын білесіз бе? Мысалы, жеке табыс салығы (ЖТС) 5%-дан 15%-ға дейін өзгеруі мүмкін, ал мүлік салығы жылжымайтын мүлік құнының шамамен 0,05–0,1%-ын құрайды.
Фото. Shutterstock. Автор. allstars
Қаржылық тәуекелдерді өзіңіз бақылаған жөн
Егер инвестициялау бойынша тәжірибеңіз болмаса, бірден үлкен сомаларды тәуекелге тікпеңіз. Алдымен өзіңіз жоғалтуға моральдық тұрғыдан дайын болатын минималды сомамен бастаңыз. Уақыт өте келе инвестициялық нарық туралы көбірек біліп, қаражатыңызды тиімді басқара алатын боласыз.
Жыл сайын өзіңіздің қаржылық жағдайыңызды толық талдаудан өткізіңіз. Өміріңізде қандай өзгерістер болғанын (үйлену, бала сүю, баспана алу) бағалаңыз және Қазақстан мен әлемдік қаржы нарығындағы жағдайды ескеріңіз. Ел экономикасына әсер ететін көптеген факторлар бар, сондықтан қаржылық шешімдеріңізді қабылдағанда оларды да ескерген жөн.
Ұзақ мерзімді инвестиция жасаңыз
Сарапшылар бір күнге ғана инвестиция салуды ұсынбайды. Оның орнына, қаржыны ұзақ мерзімге инвестициялауды үйреніңіз – бұл қаражатыңызды өсіруге мүмкіндік береді.
Зейнетақы жарналарын ұмытпаңыз
Жұмыс берушіңізден зейнетақы жинақтарыңызға қанша ақша аударылатынын сұрап біліңіз. Егер бұл сома сізді қанағаттандырмаса, жеке есепшотыңызға қосымша жарна аударып отырыңыз. Болашақта өзіңізге “рахмет” айтасыз.
Қаржы туралы сұраудан қорықпаңыз
Егер сіз көптен бері жалақыңызды көтеруді сұрағыңыз келсе немесе қызметте жоғарылаудың жолын білгіңіз келсе – әрекет етіңіз. Қаржы мәселелерін экономистермен немесе достарыңызбен талқылаудан ұялмаңыз. Егер ипотека рәсімдеу немесе басқа қаржылық сұрақтар бойынша біліміңіз жеткіліксіз болса, мамандардан кеңес алыңыз. Қаншалықты көп білсеңіз, қаржылық сауаттылығыңыз да соғұрлым жоғары болады.
Harper’s BAZAAR UK ұсынған мақаланың түпнұсқасын мына сілтеме арқылы оқи аласыз.
Автор. Harper’s BAZAAR Kazakhstan. Аударған. Гүлдана Мұқан. Источник заглавного фото. Shutterstock. Автор. warat42
