Ерте заманда қазақ халқы балалық шақтан бастап түрлі әшекейлер таққан: нәрестелерге тұмар немесе арнайы бойтұмарлар қолына не аяғына ілінетін, жас қыздар шолпы тақса, ал қалыңдықтар өңіржиек киетін. Алайда, ең құрметті және сүйікті әшекей бұйым әрдайым сырға болып саналған. Әйелдер оны өмір бойы тағып жүрген, өйткені сырға берекені, молшылықты тартады және болашақ аналарға көп әрі дені сау ұрпақ сүюге көмектеседі деп сенген. Тіпті, қайтыс болған әйелдердің сырғасын шешпеген, себебі құлақ тесік болып қалса, ішіне жылан кіріп, жанын алып кетуі мүмкін деген наным болған.
Қызығы, ұл балалар да сырға таққан, әсіресе, егер ол әулеттің жалғыз мұрагері болса. Бұл әшекей көз тиюден, жын-шайтаннан және кенеттен болатын ажалдан қорғайды деп есептелген. Ал жауынгерлер құлағына бойтұмар тағып, оны жаудың назарын басқа жаққа аудару үшін және өзіне күш-қуат беру үшін пайдаланған. Бірақ бұл дәстүр XVI ғасырда өз мәнін жоғалтты, содан бері сырға тек әйелдердің әшекейіне айналды.
Қазақ зергерлері еуропалық шеберлерден айырмашылығы, әшекейлерді жасауда материалдың құндылығына аса мән бермеген. Олар негізінен алтыннан гөрі күмісті көбірек қолданған, өйткені халықтың сенімі бойынша, күміс жын-шайтаннан қорғайды және денсаулықты қалпына келтіруге көмектеседі. Зергерлер көбінесе өңдеу техникасы ретінде бедерлеу (чеканка) қолданған және сырғаларға ай, жұлдыз, күн бейнелерін түсірген. Сонымен қатар, оларды бірге салынған көгілдір ақық (бирюза), інжу, маржан және сердолик тастарымен безендірген.
Бұрын әйелдер сырғаны ешқашан шешпеген десе де болады: өмір бойы тек отбасылық жағдайына және әлеуметтік дәрежесіне қарай сырғаларын ауыстырып отырған. Ең танымал пішіндер үшбұрыштар, жарты ай, дөңгелектер және ұзын, «көпқабатты» болып бөлінетін. Пирамида тәрізді сырғалар бүгінде де сұранысқа ие.
Қазіргі заманғы сырғалар бұрынғы ұлттық сырғалардан көп өзгере қойған жоқ. Олар әлі күнге дейін ою-өрнек, жартылай бағалы тастар және салпыншақ элементтерімен безендіріледі. Сырғаларды күнделікті өмірге енгізу бесбілезік немесе шекелікке қарағанда әлдеқайда оңай, сондықтан қыздар оларды салтанатты да, күнделікті киімдермен де үйлестіріп тағып жүр.
Ata Mura
Nomad Essence
TUMAR
Mray Brand
ZHAKUT
Автор. Мария Бурлака. Аударған. Гүлдана Мұқан. Источник заглавного фото. Instagram @zhakut.kumisteri. Фото. Пресс-офисы марок.
